خنک کننده و تهویه
هر زمان که نور بیشتر از نیاز گیاهان وارد گلخانه شود،دمای گلخانه افزایش خواهد یافت. در تابستان دمای داخل گلخانه اغلب ۱۱ درجه سانتی‌گراد بیشتر از دمای محیط بیرون است. اثرات زیان‌بار دمای بالا عبارت‌اند از:
- عدم استحکام ساقه
- کاهش اندازه گل
- تأخیر در گل‌دهی
- مرگ جوانه
روش‌های مختلفی علاوه بر مه پاش گلخانه برای خنک کردن و پایین آوردن دمای گلخانه وجود دارد که اصلی‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
- تهویه گلخانه
- کاهش ورود نور به گلخانه
- خنک کردن تبخیری
- آب‌پاشی روی سقف گلخانه
- عبور هوا از عمق زمین
تهویه
تهویه به معنای نصب پنجره در سقف یا اطراف گلخانه به‌منظور ارتباط هوای داخل و خارج گلخانه است. اهداف تهویه شامل مبادله هوای داخل و خارج گلخانه، تهویه دی‌اکسید کربن لازم برای فتوسنتز، کاهش دما و خنک‌سازی، متعادل کردن رطوبت می‌باشد.
دو روش برای تهویه گلخانه‌ها وجود دارد:
- تهویه طبیعی از طریق باز کردن دریچه‌های تهویه که در دیواره‌های جانبی و لچکی یا در سقف تعبیه‌شده است.
- تهویه تحت فشار از طریق فن‌ها که منوط به دسترسی به الکتریسه بوده و هزینه‌بر است.
کاهش ورود نور به گلخانه
کاهش ورود نور به گلخانه سبب کاهش درجه حرارت فضای گلخانه خواهد شد. به‌منظور کاهش مناسب درجه حرارت، بر اساس منطقه و نوع گیاه، باید اواخر فصل بهار و اوایل فصل پاییز ۳۰ تا ۵۵ درصد و در فصل تابستان ۵۰ تا ۷۳ درصد از میزان عبور نور به گلخانه کاست. البته باید به این نکته توجه داشت که شدت نور در گلخانه برای هر گیاه نباید از حد مجاز کمتر شود. هر چه گیاهان درون گلخانه سطح برگ بیشتری داشته باشند، به نور بیشتری نیازمند خواهند بود و به میزان کمتری سایه‌اندازی نیاز است. کاهش ورود نور به گلخانه از طریق پرده‌های سایه‌انداز shade cloth یا استفاده از رنگ یا مواد گچی انجام میشود.
خنک کردن تبخیری گلخانه دمای گیاه داخل گلخانه در فصول داغ و نواحی خشک، حتی با انجام تهویه خوب و مناسب ،در صورت تابش زیاد خورشید می تواند به۱۰-۵ درجه سانتی گراد بالاتر از دمای هوا برسد.تهویه کارآمد به تنهایی نمی تواند باعث خنک شدن گیاهان گردد زیرا دمای هوا در اغلب اقلیم ها بسیار بالاست.برای سرمایش بیشتر و افزایش رطوبت گلخانه می توان از سیستم های زیر با خنک کننده تبخیری استفاده نمود:
۱. سیستم فن و پد
نحوه کار سیستم سیستم فن و پد به‌گونه‌ای است که در یک‌طرف گلخانه چند فن، هوا را به بیرون می‌رانند و در طرف دیگر گلخانه، هوا از بین منافذ پد (پوشال) که یک جداره‌ی سولزی مرطوب است وارد گلخانه میشود. هوا در حین عبور از بین منافذ پد، سبب تبخیر آب‌شده، درجه حرارت آن کاهش‌یافته و وارد گلخانه میشود (مشابه کولر خانگی) این عمل افزایش رطوبت نسبی گلخانه را در پی خواهد داشت.
عمدتا برای خنک کننده فن و پد از دو سیستم فشار مثبت و فشار منفی استفاده می شود.
در سیستم فشار منفی فن ها هوا را از طریق پد و گلخانه مکش می کنند.از معایب این روش ورود گرد و غبار هوا از طریق درز های گلخانه است.
در سیستم فشار مثبت فن ها و پد ها در یک سمت قرار گرفته اند و تهویه در سمت دیگر.این فن ها هوا را در سراسر گلخانه به جریان می اندازنند بنابراین فشار بیشتری ایجاد می شود.عدم نفوذ گرد و غبار به داخل گلخانه از مزیت های این روش است.
۲. سیستم مه پاش
سیستم مه پاش پرفشار در تعریفی مختصر از یک پمپ فشارقوی و تعدادی نازل مه پاش تشکیل‌شده است که آب را به میلیون‌ها ذره کوچک‌تر از قطر موی انسان در حد ۵ تا ۱۵ میکرون تبدیل می‌کند، این ذرات ریز در برخورد با هوا به‌سرعت تبخیر می‌شوند که این فرآیند موجب خنک کاری و افزایش رطوبت گلخانه میشود.
سیستم مه پاش پرفشار ذرات بسیار ریزی را ایجاد خواهد کرد که در برخورد با هوا به‌سرعت تبخیر می‌شوند و می‌توانند دمای فضای باز را تا ۲۲ درجه کاهش دهند، چون برای تبخیر ۱ گرم آب به ۵۰۰ کالری گرما نیاز است.
همانند هر سیستم خنک‌کننده تبخیری عملکرد نهایی سیستم مه پاش بستگی به دمای موجود و سطح رطوبت و نرخ تبادل هوا دارد. در دمای بالا (بالاتر از ۲۷) و سطح رطوبت پائین (زیر ۵۰ درصد) عملکرد سیستم مه پاش خارق‌العاده خواهد بود.
آب‌پاشی روی سقف گلخانه
در تابستان حداقل ۶۰% انرژی تابشی خورشید به افزایش حرارت داخل گلخانه بدل میشود که از این میزان مقداری نیز توسط گیاه (تقریبا ۳۰% اما برای هر گیاه و مراحل مختلف رشد متفاوت است) استفاده میشود. پاشیدن آب روی سقف گلخانه سبب جذب این حرارت شده همچنین از ورود اشعه مادون‌قرمز به گلخانه جلوگیری می‌کند. به این منظور آب به شکل قطره‌های کوچک بر روی سقف گلخانه پاشیده میشود. البته این روش را برای مناطقی می‌توان پیشنهاد نمود که ازنظر میزان آب در مضیقه نباشند.
عبور هوا از عمق زمین
در این روش برای خنک کردن گلخانه هوا از تونل‌هایی که در عمق بیشتر از ۴ متری سطح زمین تعبیه‌شده‌اند عبور داده میشود (مشابه قنات‌های قدیمی). دو چاهک یکی بیرون گلخانه و دیگری درون گلخانه حفر میشود و این دو چاهک توسط یک تونل از زیرزمین به یکدیگر متصل می‌شوند انتقال هوای تونل به درون گلخانه درجه حرارت را کاهش می‌دهد.
مراحل خنک کردن گلخانه بر اساس درجه حرارت محیط ماه‌های سرد سال خنک کردن گلخانه در روزهای سرد سال از طریق تهویه‌ی طبیعی انجام میشود و در روزهای گرم‌تر استفاده از تهویه مکانیکی از طریق دمیدن هوا توسط فن به درون گلخانه انجام میشود.
زمانی که گلخانه کاملاً بسته (تهویه انجام نمی‌شود) و هوا آفتابی است درجه حرارت درون گلخانه حدود ۲۵ درجه سانتی‌گراد گرم‌تر از بیرون خواهد بود. درحالی‌که استفاده تنها از تهویه طبیعی می‌تواند این اختلاف را به ۱۲ درجه سانتی‌گراد کاهش دهد.
ماه‌های نسبتاً سرد
در این زمان خنک کردن گلخانه از طریق تهویه طبیعی و تهویه مکانیکی انجام میشود. زمانی که تهویه مکانیکی فعال باشد، درجه حرارت درون گلخانه بازهم حدود ۶ درجه سانتی‌گراد بیشتر از خارج گلخانه خواهد بود.
ماه‌های نسبتاً گرم
در این زمان خنک کردن گلخانه از طریق تهویه طبیعی، مکانیکی و سایه‌اندازی (کاهش ورود نور به گلخانه) انجام میشود. زمانی که علاوه برتهویه مکانیکی، از سایه‌انداز هم استفاده میشود، درجه حرارت درون گلخانه ۲ درجه سانتی‌گراد بیشتر از بیرون گلخانه خواهد بود.
ماه های گرم
خنک کردن گلخانه در ماه های گرم سال به‌گونه‌ای است که باید علاوه بر موارد ذکرشده برای ماه‌های نسبتاً گرم، از روش‌های خنک کردن تبخیری نیز استفاده نمود. در این وضعیت درجه حرارت گلخانه در بهترین شرایط، حداکثر ۸ درجه سانتی‌گراد کمتر از هوای خارج گلخانه خواهد بود.
